Μια αποτελεσματική διατροφική προσέγγιση, δίαιτα FODMAP, για το ευερέθιστο έντερο.
Το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου (ΣΕΕ) αποτελεί μία από τις πιο συχνές λειτουργικές διαταραχές του πεπτικού συστήματος, επηρεάζοντας περίπου το 10–15% του πληθυσμού. Τα κύρια συμπτώματα περιλαμβάνουν φούσκωμα, μετεωρισμό, κοιλιακό πόνο, διάρροια ή/και δυσκοιλιότητα, συχνά με σημαντική επίδραση στην ποιότητα ζωής.
Τα τελευταία χρόνια, η δίαιτα χαμηλή σε FODMAPs έχει αναδειχθεί ως μία από τις πιο αποτελεσματικές μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις για την ανακούφιση αυτών των συμπτωμάτων.
Τι είναι τα FODMAPs;
Ο όρος FODMAP προέρχεται από τα αρχικά των αγγλικών λέξεων:
Fermentable Oligosaccharides, Disaccharides, Monosaccharides and Polyols — δηλαδή ζυμώσιμοι ολιγοσακχαρίτες, δισακχαρίτες, μονοσακχαρίτες και πολυόλες.
Πρόκειται για ομάδα υδατανθράκων βραχείας αλυσίδας, οι οποίοι δεν απορροφώνται πλήρως στο λεπτό έντερο και περνούν στο παχύ έντερο, όπου ζυμώνονται από τα βακτήρια του μικροβιώματος.
Η διαδικασία αυτή προκαλεί:
- παραγωγή αερίων (υδρογόνο, μεθάνιο),
- αύξηση της οσμωτικής πίεσης (προσέλκυση νερού),
- συμπτώματα όπως φούσκωμα, αέρια, πόνο και διάρροια.
Παραδείγματα τροφών πλούσιων σε FODMAPs
| Κατηγορία | Παραδείγματα |
| Ολιγοσακχαρίτες | Σιτάρι, κρεμμύδι, σκόρδο, φακές, φασόλια |
| Δισακχαρίτες (λακτόζη) | Γάλα, γιαούρτι, παγωτά |
| Μονοσακχαρίτες (φρουκτόζη) | Μήλα, αχλάδια, μέλι |
| Πολυόλες | Σορβιτόλη, μαννιτόλη, ξυλιτόλη (σε τσίχλες, light προϊόντα) |
Πώς επιδρούν τα FODMAPs στο έντερο;
Τα FODMAPs δεν διασπώνται πλήρως στο λεπτό έντερο, φτάνοντας σχεδόν αμετάβλητα στο παχύ έντερο. Εκεί:
- Ζυμώνονται από τη μικροβιακή χλωρίδα, παράγοντας αέρια.
- Προκαλούν ωσμωτική έλξη νερού, οδηγώντας σε διάρροια.
- Ερεθίζουν τους υποδοχείς του τοιχώματος του εντέρου, προκαλώντας πόνο και μετεωρισμό.
Αυτός ο μηχανισμός εξηγεί γιατί τα άτομα με ευερέθιστο έντερο βιώνουν τόσο έντονα συμπτώματα μετά την κατανάλωση συγκεκριμένων τροφών.
Οι τρεις φάσεις της δίαιτας FODMAP
Η δίαιτα χαμηλή σε FODMAP δεν είναι «μόδα», αλλά επιστημονικά δομημένο πρωτόκολλο που εφαρμόζεται υπό την καθοδήγηση γαστρεντερολόγου και διαιτολόγου. Περιλαμβάνει τρεις φάσεις:
-
Φάση περιορισμού (6–8 εβδομάδες)
Πλήρης αποφυγή όλων των τροφών υψηλής περιεκτικότητας σε FODMAP για να ανακουφιστούν τα συμπτώματα.
Στόχος: μείωση της ημερήσιας πρόσληψης κάτω από 3 γραμμάρια FODMAPs.
Η φάση αυτή πρέπει να γίνεται με παρακολούθηση ειδικού, ώστε να αποφευχθούν ελλείψεις.
-
Φάση επανεισαγωγής
Σταδιακή επανεισαγωγή τροφών, μία κάθε φορά, για να εντοπιστεί ποιο είδος και ποια ποσότητα προκαλεί συμπτώματα.
Κάθε τρόφιμο δοκιμάζεται για 2–3 ημέρες και καταγράφεται η αντίδραση.
-
Φάση εξατομίκευσης
Με βάση τα αποτελέσματα, διαμορφώνεται προσωπικό πλάνο διατροφής, όπου ο ασθενής γνωρίζει ποιες τροφές αντέχει και ποιες αποφεύγει.
Στόχος δεν είναι η μόνιμη αποφυγή FODMAPs, αλλά η εύρεση ισορροπίας.
Τι δείχνουν οι μελέτες για τη δίαιτα FODMAP
Η αποτελεσματικότητα της δίαιτας FODMAP έχει αποδειχθεί σε πολλές μελέτες:
- Σε ανασκόπηση των Nanayakkara et al. (2016), το 86% των ασθενών με ευερέθιστο έντερο εμφάνισε βελτίωση σε φούσκωμα, μετεωρισμό και κοιλιακό πόνο.
- Οι Böhn et al. (2015) έδειξαν ότι η δίαιτα FODMAP είναι εξίσου αποτελεσματική με τις παραδοσιακές διατροφικές οδηγίες, με μεγαλύτερη μείωση πόνου.
- Μετα-ανάλυση των Altobelli et al. (2017) κατέληξε σε σημαντική μείωση πόνου και φουσκώματος σε ασθενείς που ακολούθησαν τη δίαιτα χαμηλή σε FODMAP σε σχέση με δίαιτες υψηλής περιεκτικότητας.
Πρόσφατη μελέτη (Hillestad et al., 2024) σε ασθενείς με IBS-D και IBS-M έδειξε ότι η αυστηρή δίαιτα FODMAP:
- βελτίωσε σημαντικά την ποιότητα ζωής (QoL),
- μείωσε τα συμπτώματα κατά 80%,
- χωρίς σημαντικές ελλείψεις σε θρεπτικά συστατικά.
Παράδειγμα ασθενούς
Άνδρας 34 ετών με χρόνια φουσκώματα, κοιλιακό πόνο και εναλλαγές διάρροιας–δυσκοιλιότητας.
Οι εξετάσεις (ενδοσκοπήσεις, αιματολογικός έλεγχος) δεν έδειξαν οργανική νόσο.
Με διάγνωση ευερέθιστου εντέρου μικτού τύπου, ξεκίνησε δίαιτα χαμηλή σε FODMAP υπό ιατρική και διαιτολογική καθοδήγηση.
Σε διάστημα 6 εβδομάδων παρατηρήθηκε:
- Μείωση μετεωρισμού και αερίων,
- Ελάττωση κοιλιακού πόνου,
- Καλύτερη ποιότητα ζωής και ύπνου.
Η στοχευμένη αυτή παρέμβαση ανέδειξε τη σημασία της εξατομίκευσης και της ιατρικής παρακολούθησης.
Περιορισμοί και προφυλάξεις
Η δίαιτα FODMAP είναι αποτελεσματική, όχι όμως για όλους.
Παράγοντες όπως άγχος, στρες, ψυχολογική πίεση ή κατάθλιψη επηρεάζουν την ανταπόκριση.
Ο άξονας εγκεφάλου–εντέρου (gut-brain axis) παίζει κρίσιμο ρόλο στη ρύθμιση των συμπτωμάτων.
Επιπλέον, η παρατεταμένη αποφυγή τροφών χωρίς καθοδήγηση μπορεί να οδηγήσει σε:
- έλλειψη φυτικών ινών, βιταμινών και ιχνοστοιχείων,
- διαταραχή του εντερικού μικροβιώματος,
- αυξημένο κίνδυνο διατροφικής ανεπάρκειας.
Για τον λόγο αυτό, η δίαιτα πρέπει να εφαρμόζεται μόνο υπό ιατρική και διαιτολογική παρακολούθηση.
Τι είναι η προσέγγιση FODMAP-Light
Για ασθενείς με ήπια έως μέτρια συμπτώματα, υπάρχει και η πιο ευέλικτη εκδοχή, η λεγόμενη δίαιτα FODMAP-Light.
Αντί για πλήρη αποφυγή όλων των τροφών υψηλής περιεκτικότητας σε FODMAP, επικεντρώνεται σε μερικούς βασικούς “ενόχους” όπως:
- κρεμμύδι, σκόρδο, όσπρια,
- ορισμένα φρούτα με υψηλή φρουκτόζη,
- γαλακτοκομικά με λακτόζη.
Η προσέγγιση αυτή είναι πιο ρεαλιστική για καθημερινή εφαρμογή και επιτρέπει μεγαλύτερη κοινωνική και διατροφική ευελιξία, διατηρώντας παράλληλα την αποτελεσματικότητα στη μείωση των συμπτωμάτων.
Ο ρόλος της ψυχολογίας και του τρόπου ζωής
Η διαχείριση του ευερέθιστου εντέρου δεν περιορίζεται μόνο στη διατροφή.
Η σωστή αντιμετώπιση περιλαμβάνει:
- μείωση του στρες (π.χ. με mindfulness ή ήπια άσκηση),
- βελτίωση ύπνου,
- ισορροπημένη πρόσληψη υγρών,
- σταθερό ωράριο γευμάτων.
Η συνδυαστική προσέγγιση (δίαιτα + ψυχολογική υποστήριξη) αυξάνει τα ποσοστά επιτυχίας.
Συνοψίζοντας
Η δίαιτα χαμηλή σε FODMAPs:
- Μειώνει σημαντικά φούσκωμα, αέρια και κοιλιακό πόνο.
- Βελτιώνει τη λειτουργία του εντέρου και την ποιότητα ζωής.
- Απαιτεί παρακολούθηση από εξειδικευμένο γαστρεντερολόγο και πιστοποιημένο διαιτολόγο.
- Δεν είναι μόνιμη δίαιτα, αλλά εργαλείο διάγνωσης και διαχείρισης.
Η προσέγγιση FODMAP-Light αποτελεί πιο απλή και βιώσιμη λύση για όσους δυσκολεύονται να ακολουθήσουν την πλήρη έκδοση.
Συμβουλευτείτε τον Γαστρεντερολόγο
Αν υποφέρετε από φούσκωμα, εναλλαγές διάρροιας και δυσκοιλιότητας, ή πόνο στην κοιλιά, ίσως πάσχετε από σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου.
Η σωστή διάγνωση και η εξατομικευμένη διατροφική καθοδήγηση μπορούν να κάνουν τη διαφορά.
Κλείστε ραντεβού με τον Δρ. Αργυρόπουλο Θεόδωρο,
Γαστρεντερολόγο – Ηπατολόγο,
Επιμελητή Α’ ΓΝΑ «Γ. Γεννηματάς»
& Επιστημονικά Υπεύθυνο Γαστρεντερολογικού Κέντρου Affidea Περιστερίου.
